Dawne nazwy wsi

Gaffarum – 1499 r., Gaffarn – 1511 r., Gafern – 1550 r., Gaffron – 1555 r., Groß Gabern – 1670 r., Groß Gafren – 1679 r., Groß Gaffron- 1687/88 r., Gafffron i Groß Gaffron – 1787 r., 1818 r., 1830 r. i 1845 r., oraz później – do 1945 r.  Odtad – Gawrony oraz oboczności: Duży Gawronów, Gawron.

Etymologia nazwy wsi

U Rosponda mamy do czynienia z interpretacją dwojaką: 1). Nazwa topograficzna od wyrazu gawron, 2). Nazwa rodzajowa od nazwiska Gawron. U Damrotha wywiedziona jest od nazwy ptaka; potem nastąpiło fonetyczne zniemczenie pierwotne słowiańskiej nazwy.

Historia wsi i dóbr

Wieś zapewne o średniowiecznej proweniencji (istniały tu dobra rycerskie). Właściciele dóbr znani począwszy od początku XVII w. Pierwszym z nich był von Niebelschütz, który jako wyznawca protestantyzmu uzyskał od cesarza Rudolfa II, gorliwego zwolennika nowej wiary, pozwolenie na budowę w Gawronach reformowanej kaplicy (chodzi zapewne o Gawronki, nazwa ta sama). Po jego śmierci dobra przeszły w ręce przedstawiciela rodu von Canitz z Krzydłowic, następnie majora von Spiegel Gersdorfa, który sprzedał je von Rothenburgowi. Po śmierci tegoż przejęła majątek jego córka, po mężu von Roth, a następnie odziedziczyła córka tejże, zamężna z von Wiese. Członkowie rodziny von Wiese byli właścicielami Gawronów z pewnością do 1878 r.( wymienia ich Zimmermann), a być może dłużej. Do dóbr należał wówczas folwark Radaków (Jüderei). W 1830 r. właścicielem majątku był von Schönaich, zaś w 1876 r. baron von den Reck, który sprzedał do w 1833 r. Emilowi von Kramsta. W rękach tej rodziny pozostał do 1906 r., z tym że w 1891 r. przejęła go w międzyczasie po mężu wdowa Paulina von Kramsta. W 1906 r. nabył dobra Max von Bethusy – Huc, zaś około 1917 r. przeszły w ręce Siegfrieda Brauchitscha, który władał nimi do swej śmierci. W 1921 r. właścicielka była Helena von Frankenberg- Lüttwitz; za jej czasów włączono do dóbr folwark Bytków, zaś część ziemi (40 ha) przekazano w dzierżawę M. Halle z Brodowi. Majątki w Gawronach Wielskich, Małych i Bytkowie znalazły się w tych samych rękach i były ściśle powiązane gospodarczo. W 1937 r. wszystkie figurują w spisach jako połączone i znajdują się w gestii Śląskiego Towarzystwa Ziemskiego.

Układ przestrzenny wsi

Gawrony są dość dużą wsią o układzie ulicówki z zabudowa wiejską pogrupowana w czworoboki poszczególnych gospodarstw. W rozwidleniu dróg w kierunku Gwizdanowa znajdował się niegdyś folwark obecnie nieistniejący. Od strony północnej wzdłuż granicy działek wykształciła się z czasem alternatywna dla głównej drogi wiejska z rzędową zabudową od południa.

Tekst pochodzi ze strony gminy Rudna www.rudna.pl